Ảnh minh hoạ.

Chuẩn giá trị là việc xây dựng các giá trị theo các chuẩn mực nhất định về kinh tế, chính trị, đạo đức, xã hội, thẩm mĩ. Định hướng các chuẩn giá trị cho đội ngũ học viên trong QĐND Việt Nam được hiểu là sự định hướng về nhận thức, thái độ và hành vi để học viên lựa chọn và khẳng định các chuẩn giá trị phù hợp với hoạt động quân sự, thể hiện hệ thống thái độ, quan điểm, niềm tin trong thực hiện nhiệm vụ học tập và rèn luyện trở thành người quân nhân ưu tú trong Quân đội.

Trong kỷ nguyên số, xã hội Việt Nam nói chung môi trường Quân đội nói riêng phải quan tâm nhiều tới việc xây dựng các chuẩn giá trị và chuẩn mực con người mới xã hội chủ nghĩa. Bởi các chuẩn giá trị và chuẩn mực con người luôn tồn tại một cách khách quan, bất kể ta có nhận thức được sự tồn tại của chúng hay không. Tuy nhiên, nếu nhận thức được và chủ động hoàn thiện, xây dựng chúng thì con người và xã hội con người sẽ phát triển nhanh hơn, đúng hướng hơn. Ðiều này đặc biệt quan trọng mỗi khi lịch sử trải qua những bước ngoặt lớn. Giai đoạn hiện nay chính là một thời điểm như thế. Trên phạm vi quốc tế, các quốc gia đang từ chỗ tồn tại biệt lập chuyển sang phải liên kết với nhau để cùng tồn tại; từ chỗ phân cực đối đầu chuyển sang phải hợp tác với nhau để cùng phát triển. Trong phạm vi quốc gia, nước ta từ một nền kinh tế tập trung quan liêu, bao cấp chuyển mạnh sang "hoàn thiện toàn diện, đồng bộ thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa", từ một xã hội nông nghiệp - nông thôn - nông dân đang chuyển mạnh sang một xã hội công nghiệp - đô thị - công dân; từ một hệ giá trị lấy ổn định làm mục tiêu chuyển sang một hệ giá trị lấy phát triển làm đích đến. Trong bối cảnh ấy, không thể tránh khỏi có sự xung đột về hệ giá trị và các chuẩn giá trị cũng có sự phát triển. Một khi các hệ giá trị cũ mới xung đột với nhau, sẽ có những cái xưa từng là giá trị hiển nhiên nay có thể trở nên lỗi thời, cần phải loại bỏ; lại có những cái xưa không được thừa nhận nay đang trở thành giá trị được chấp nhận, không thể từ chối hoặc bỏ qua. Ðây là lúc cái tốt cái xấu đan xen nhau; cái bảo thủ và cái tiến bộ cùng tồn tại, đấu tranh với nhau, khó bề phân biệt. Bởi vậy, nếu không sớm chủ động nhận thức, hoàn thiện và xây dựng các chuẩn giá trị và hệ giá trị chuẩn mực con người để thúc đẩy việc chuyển đổi diễn ra một cách tích cực thì quá trình này sẽ diễn ra khó khăn và chậm chạp.

Mọi hệ giá trị và các chuẩn giá trị mới xây dựng đều gồm hai bộ phận là những giá trị truyền thống tốt đẹp cần bảo tồn, chỉnh sửa và những giá trị mới được bổ sung, thay thế cho những cái lỗi thời. Ðể xây dựng được các chuẩn giá trị và chuẩn mực con người, điều quan trọng nhất là cần nghiên cứu để xác định được những giá trị truyền thống nào cần được bảo tồn và phát triển, những giá trị nào đang trong quá trình suy thoái, và những cái gì đang là thói hư tật xấu (phi giá trị) cần phải loại bỏ. Thực tế cho thấy, cái cần kíp, quan trọng và cũng khó khăn nhất đó là việc xác định và thừa nhận các thói hư tật xấu (phi giá trị). Bởi không thể "chữa bệnh" nhanh nếu người bệnh không nhận ra và thừa nhận mình có "bệnh". Người Việt Nam xưa nay vốn dĩ có quan niệm "tốt đẹp phô ra, xấu xa đậy lại", không “vạch áo cho người xem lưng". Trong khi đó, ở những giai đoạn chuyển mình, có sự xung đột hệ giá trị, thì các tật xấu thường nổi lên, có khi còn rõ hơn cả những giá trị, cho nên sự cần kíp, quan trọng và khó khăn càng tăng lên gấp bội.

Hiện nay, trong toàn quân hoạt động giáo dục và định hướng các chuẩn giá trị cho đội ngũ học viên trong nhà trường quân đội, quân sự còn tồn tại những hạn chế nhất định như: chưa có nhiều  hoạt động tuyên truyền sâu rộng về các hệ giá trị và chuẩn giá trị cho học viên, có chăng chỉ là những hoạt động do giáo viên lồng ghép vào các môn học chuyên ngành nên thời lượng còn hạn chế, chất lượng còn chưa thực sự cao. Do vậy, tác động của hoạt động giáo dục về định hướng các chuẩn giá trị cho đội ngũ học viên chưa tốt. Một số học viên không xác định được cho mình động cơ học tập tích cực, ngại học, ngại rèn, có tư tưởng bình quân chủ nghĩa, thậm chí có trường hợp học viên vi phạm kỷ luật quân đội, quy định của đơn vị. Mặt khác, nhận thức của học viên về các chuẩn giá trị còn chưa thực sự đầy đủ và sâu sắc. Một số học viên vẫn có ý nghĩ vào Quân đội để thăng quan tiến chức, kiếm được nhiều tiền!?

Từ thực trạng đó, nhóm tác giả đề xuất một số biện pháp cơ bản nhằm giáo dục định hướng các chuẩn giá trị cho đội ngũ học viên trong Quân đội như sau:

Một là, phát huy vai trò của các tổ chức, lực lượng, tăng cường việc giáo dục hệ giá trị nói chung và các chuẩn giá trị nói riêng cho đội ngũ học viên theo đúng mục tiêu, yêu cầu đào tạo của các học viện, nhà trường trong toàn quân.

Các chuẩn giá trị của người học viên nằm trong hệ giá trị nhân cách của con người nói chung và của người học viên trong Quân đội nói riêng. Việc giáo dục định hướng các chuẩn giá trị cho đội ngũ học viên không thể tách rời việc giáo dục định hướng giá trị nhân cách.

Mục tiêu của giáo dục định hướng các chuẩn giá trị cho đội ngũ học viên trong Quân đội là đào luyện nên những thế hệ học viên có phẩm chất nhân cách cao đẹp, có năng lực thực hành chuyên môn giỏi, kế tục xứng đáng sự nghiệp xây dựng, chiến đấu bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Phẩm chất nhân cách mà người học viên phải chiếm lĩnh, đạt được theo mục tiêu, mô hình đào tạo đã xác định là: Phẩm chất chính trị, tư tưởng, đạo đức; phẩm chất ý chí, lòng dũng cảm, gắn bó với nghề nghiệp quân sự; trình độ văn hóa, học vấn, kiến thức, kỹ xảo, kỹ năng nghề nghiệp… Đây được coi là những giá trị chuẩn mực xã hội của Quân đội và của người quân nhân cách mạng.

Những nội dung giáo dục định hướng các chuẩn giá trị cho đội ngũ học viên chính là giáo dục những giá trị truyền thống tốt đẹp chuyển tải các từ thế hệ này sang thế hệ khác, nhờ có giáo dục mà các chuẩn giá trị đó được bảo tồn và phát triển. Nội dung giáo dục các chuẩn giá trị nhân cách cho học viên trong Quân đội hiện nay cần tập trung vào những chủ đề sau:

Ước mơ, hoài bão, lý tưởng cách mạng, đó là: Trung với nước, hiếu với Dân, sẵn sàng chiến đấu hi sinh vì độc lập, tự do của Tổ quốc, vì CNXH, nhiệm vụ nào cũng hoàn thành, khó khăn nào cũng vượt qua, kẻ thù nào cũng đánh thắng. Hoài bão, lý tưởng cách mạng là cơ sở để mỗi học viên xác định mục tiêu, lý tưởng sống, học tập, rèn luyện. Hoài bão, ước mơ, lý tưởng cũng là nhân tố chi phối thái độ, hành vi của người học viên trong quá trình đào tạo và quá trình phấn đấu chiếm lĩnh các chuẩn giá trị mới của thời đại.

Hòa bình, độc lập và sự toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Đây là những giá trị thiêng liêng đối với mỗi người Việt Nam. Bảo vệ hòa bình, độc lập và sự toàn vẹn chủ quyền lãnh thổ của Tổ quốc chính là bảo vệ Đảng, bảo vệ chế độ XHCN, bảo vệ thành quả cách mạng mà Đảng và Nhân dân đã đạt được. Đội ngũ học viên trong Quân đội là những “hạt giống đỏ” của đất nước cần phải tiếp thu những giá trị thiêng liêng này để học tập, rèn luyện, nâng cao nghiệp vụ chuyên môn đáp ứng với yêu cầu, nhiệm vụ mới của QĐND Việt Nam trong tương lai.

Những giá trị của chủ nghĩa yêu nước, những giá trị truyền thống dân tộc, truyền thống Quân đội và những phẩm chất cao đẹp của con người Việt Nam mới. Đây là những giá trị cơ bản được kế thừa và phát triển từ truyền thống đến hiện đại góp phần xây dựng, phát triển toàn diện, hài hòa nhân cách người học viên. Việc giáo dục hệ giá trị chủ nghĩa yêu nước, những giá trị truyền thống dân tộc, truyền thống Quân đội và những phẩm chất cao đẹp của con người Việt Nam mới giúp học viên nhận thấy rõ giá trị và ý nghĩa cuộc sống mang tính nhân văn, nhân ái, nhân bản sâu sắc, những giá trị đó nhân đạo hóa con người và hoàn cảnh sống của con người hiện tại. Trên cơ sở đó, người học viên lựa chọn hệ giá trị và hình thành niềm tin, lý tưởng đạo đức, định hướng cho mọi suy nghĩ và hành động của mình, củng cố và phát triển những giá trị nhân cách tốt đẹp hướng đến những chuẩn giá trị CHÂN - THIỆN - MĨ. Cùng với việc nâng cao nhận thức hệ giá trị truyền thống dân tộc, cần phải khắc phục những quan điểm lạc hậu, lệch chuẩn, đấu tranh loại bỏ các biểu hiện suy thoái, biến chất và xây dựng những chuẩn mực, phẩm chất đạo đức mới phù hợp với hoàn cảnh lịch sử mới. Hình thành quan niệm sống tích cực và tạo cơ chế phòng ngừa các hành vi phản giá trị văn hóa, lối sống, làm cho người học viên thức tỉnh những cảm xúc, tình cảm đạo đức trong sáng, tốt đẹp.

Những giá trị văn hóa, nếp sống và lao động quân sự của người học viên như ý thức, thái độ, hành vi trong việc chấp hành pháp luật của Nhà nước, điều lệnh, điều lệ của Quân đội, quy định của đơn vị; hành vi văn minh trong giao tiếp ứng xử, nếp sống giản dị, trung thực với tập thể và trong các mối quan hệ xã hội - quân sự.

Để nâng cao hiệu quả quá trình giáo dục định hướng các chuẩn giá trị cho đội ngũ học viên trong Quân đội, cần tăng cường và đổi mới nội dung, phương pháp và hình thức giáo dục định hướng các chuẩn giá trị cho đội ngũ học viên. Trước hết cần phát huy vai trò chủ động, sáng tạo và tích cực của các cấp ủy đảng, đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý, chỉ huy, của các tổ chức quần chúng và tập thể học viên. Đồng thời, phối hợp chặt chẽ mối quan hệ giữa cán bộ quản lý học viên với các cơ quan chức năng trong giáo dục định hướng các chuẩn giá trị cho đội ngũ học viên trong Quân đội. Cần phát huy vai trò tích cực, chủ động và gương mẫu của đội ngũ giáo viên trong việc giáo dục định hướng các chuẩn giá trị cho đội ngũ học viên.

Hai là, xây dựng môi trường lành mạnh, quan tâm đến đời sống vật chất và tinh thần của học viên.

Con người là sản phẩm của hoàn cảnh xã hội và điều kiện sống của chính họ. Hoàn cảnh xã hội, điều kiện sống tác động, tạo dấu ấn nhân cách của con người và trực tiếp tác động đến nhận thức, tư tưởng, tình cảm, hành vi trong đó có nhận thức về định hướng các chuẩn giá trị cho đội ngũ học viên. Một môi trường trong sạch, lành mạnh, một cuộc sống được đảm bảo tốt về vật chất và tinh thần sẽ là những nhân tố tạo nên sự hài lòng, thoả mãn đối với mỗi học viên, giúp họ yêu mến nghề nghiệp, có thái độ trân trọng với nghề nghiệp mà họ lựa chọn.

Môi trường và đời sống vật chất, tinh thần ở đơn vị là sự tổng hợp của nhiều yếu tố khác nhau, bao quanh và chi phối tới mọi hoạt động của học viên. Trước hết là môi trường chính trị, tư tưởng; môi trường văn hoá; môi trường tâm lý. Để xây dựng môi trường lành mạnh và nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho học viên trong quá trình giáo dục định hướng các chuẩn giá trị phải phát huy vai trò của các tổ chức, các lực lượng và các cấp trong các học viện, nhà trường trong toàn quân.

Với tổ chức đảng: Các cấp uỷ, tổ chức đảng cần đưa nội dung này vào phương hướng, chủ trương, nghị quyết của cấp uỷ để lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện. Thường xuyên tiến hành sơ kết, tổng kết, rút ra những bài học kinh nghiệm trong giáo dục định hướng các chuẩn giá trị cho học viên. Phát huy dân chủ trong sinh hoạt đảng, nâng cao tính chiến đấu, tự phê bình và phê bình đối với những nhận thức, thái độ sai lệch về các hệ giá trị và chuẩn giá trị mới. Chỉ đạo các cấp, các ngành, các cơ quan, đơn vị xây dựng môi trường văn hóa sư phạm, môi trường xã hội lành mạnh. Quản lý chặt chẽ, khoa học kết quả giáo dục định hướng các chuẩn giá trị của học viên, không chỉ qua điểm số mà qua cả thái độ, hành vi của học viên. Quản lý kết hợp với việc động viên, khen thưởng kịp thời, uốn nắn những lệch lạc của từng học viên.

Với đội ngũ cán bộ quản lý, chỉ huy các cấp, đặc biệt là cán bộ quản lý chỉ huy đơn vị học viên (tiểu đoàn, đại đội): Cán bộ quản lý, chỉ huy đơn vị muốn giáo dục định hướng các chuẩn giá trị cho đội ngũ học viên trong Quân đội thì trước hết họ phải hiểu được các chuẩn giá trị, nhận thức được thang giá trị của ngành, nghề đào tạo. Chỉ có những cán bộ quản lý, chỉ huy thực sự yêu công việc của mình, nhận thức đúng giá trị của mình mới giáo dục và định hướng được các chuẩn giá trị cho học viên. Từ phẩm chất, năng lực và trách nhiệm của mình trước học viên, người cán bộ quản lý, chỉ huy theo sự phân công của tổ chức, của cấp ủy các cấp triển khai xây dựng môi trường chính trị, tư tưởng, văn hóa, cảnh quan trong đơn vị mình theo các tiêu chí chung; tập hợp, đoàn kết học viên hướng vào nhiệm vụ chính trị trung tâm là học tập và rèn luyện; tổ chức sinh hoạt, học tập giá trị truyền thống Quân đội.

Các cơ quan chức năng cần có định hướng xây dựng môi trường văn hóa với các tiêu chí cụ thể, quan tâm tạo điều kiện về cơ sở vật chất, kinh phí cho việc xây dựng môi trường văn hóa. Tổ chức các hoạt động giao lưu, nói chuyện về truyền thống đơn vị và Quân đội, hội diễn văn hóa nghệ thuật… là các kênh quan trọng trong xây dựng môi trường văn hóa, giáo dục định hướng các chuẩn giá trị cho học viên.

Phút giải lao trên bãi tập của cán bộ, chiến sĩ Trung đoàn 692, Sư đoàn 301, Bộ Tư lệnh Thủ đô Hà Nội - Ảnh: qdnd.vn.

Ba là, kết hợp chặt chẽ việc giáo dục, đào tạo, học tập với rèn luyện trong hoạt động thực tiễn đối với đội ngũ học viên trong Quân đội.

Đây là biện pháp đặc biệt quan trọng để giáo dục định hướng các chuẩn giá trị cho đội ngũ học viên. Bởi chính thực tiễn là tiêu chuẩn, là thước đo đánh giá chất lượng, hiệu quả giáo dục, đào tạo nói chung, giáo dục định hướng các chuẩn giá trị nói riêng.

Việc giáo dục định hướng các chuẩn giá trị cho đội ngũ học viên phải thông qua các hoạt động như: hoạt động huấn luyện quân sự, chuyên môn nghề nghiệp của từng chuyên ngành đào tạo, giúp học viên thấy được ý nghĩa chính trị xã hội của ngành nghề đào tạo. Thông qua hoạt động công tác đảng, công tác chính trị giáo dục, thuyết phục, động viên, khích lệ lòng nhiệt tình, hăng say của học viên trong học tập, công tác, tạo sự yên tâm phấn khởi với nghề nghiệp được phân công đào tạo. Thông qua hoạt động tuyên truyền cổ động, nói chuyện lịch sử, tham quan bảo tàng, nhà truyền thống để xây dựng ý thức, lòng tự hào đối với truyền thống Quân đội; thông qua hoạt động giao lưu, kết nghĩa, hoạt động hướng về cội nguồn… giúp học viên nhận thức sâu sắc về giá trị, đặc điểm tính chất nhiệm vụ công tác của chuyên ngành đào tạo, từ đó xây dựng ý thức trách nhiệm, lòng tự hào về truyền thống Quân đội. Các hoạt động xây dựng chính quy, rèn luyện kỷ luật, lao động sản xuất… cũng là những nội dung quan trọng góp phần giáo dục, định hướng các chuẩn giá trị cho học viên.

Để các hoạt động này đi vào nền nếp, các cấp ủy đảng ở các đơn vị quản lý học viên phải có chủ trương biện pháp cụ thể trong giáo dục, định hướng các chuẩn giá trị, xem đó là một nội dung lãnh đạo của cấp ủy cấp mình. Có thể coi đây là một tiêu chí đánh giá việc xây dựng tổ chức đảng trong sạch, vững mạnh hằng năm. Tổ chức chỉ huy và cán bộ quản lý của các đơn vị quản lý học viên căn cứ vào chức năng, nhiệm vụ và sự phân công của cấp ủy triển khai kế hoạch hoạt động thực tiễn kết hợp với đặc điểm của học viên ở từng chuyên ngành đào tạo, lựa chọn phương pháp phù hợp giáo dục định hướng các chuẩn giá trị cho đội ngũ học viên trong Quân đội. Coi giáo dục định hướng các chuẩn giá trị là một tiêu chuẩn xây dựng đơn vị chính quy, vững mạnh toàn diện. Các tổ chức quần chúng có kế hoạch cụ thể để thu hút mọi học viên tham gia vào các hoạt động của đơn vị, đặc biệt là tổ chức đoàn thanh niên. Thông qua kết quả hoạt động đánh giá nhận thức về hệ giá trị và chuẩn giá trị của người học viên, xem đó là một trong những nội dung tiêu chuẩn xét đoàn viên ưu tú, giới thiệu cho tổ chức đảng xem xét kết nạp vào Đảng. Đồng thời, cần khuyến khích học viên tham gia tích cực vào các hoạt động tự học, tự nghiên cứu khoa học. Đây vừa là yêu cầu, vừa là biện pháp quan trọng để nâng cao nhận thức cho học viên.

Bốn là, tích cực, chủ động phối hợp giữa đơn vị quản lý học viên với địa phương, gia đình trong việc tham gia vào quá trình giáo dục định hướng các chuẩn giá trị cho học viên trong Quân đội.

Để phối hợp giữa đơn vị quản lý với địa phương và gia đình, lãnh đạo, chỉ huy các đơn vị quản lý học viên cần thường xuyên nắm vững tình hình, đặc điểm gia đình, hậu phương của học viên do mình quản lý, nhất là các học viên có những biểu hiện chưa thật sự yên tâm trong học tập, rèn luyện và những học viên có những hành vi vi phạm kỷ luật. Liên hệ với địa phương và gia đình học viên để giáo dục, động viên họ yên tâm học tập, rèn luyện. Phối hợp với các cơ quan chức năng của các nhà trường trong toàn quân tổ chức gặp mặt một số gia đình và cá nhân học viên để nắm bắt tâm tư, nguyện vọng của học viên và những mong đợi của gia đình học viên đối với con em mình; hoặc trao đổi thư từ phản ánh mọi mặt tình hình học tập, rèn luyện, sự trưởng thành của học viên với gia đình, địa phương, từ đó thống nhất các biện pháp giáo dục, định hướng cho học viên.

Quản lý chặt chẽ tình hình chính trị, tư tưởng và các mối quan hệ xã hội của học viên. Những tác động của các mối quan hệ xã hội đối với học viên đến từ nhiều phía và gây ra nhiều vấn đề về tư tưởng, đạo đức, phẩm chất và các chuẩn giá trị nhân cách theo cả chiều hướng tích cực và tiêu cực. Nếu quản lý tốt sẽ hạn chế đến mức thấp nhất các biểu hiện tiêu cực và những tác động không lành mạnh vào nhận thức, tư tưởng, tình cảm của học viên đối với việc học tập, rèn luyện và hình thành các chuẩn giá trị cho học viên.

Bên cạnh đó, cần có chính sách phù hợp với những học viên tiêu biểu, xuất sắc, có thành tích trong học tập rèn luyện. Kết hợp đa dạng các hình thức khen thưởng, động viên, khích lệ học viên để củng cố niềm tin, lòng tự hào của học viên và gia đình, qua đó xây dựng mối liên hệ chặt chẽ với gia đình động viên, nhắc nhở học viên học tập, công tác tốt.

Các biện pháp được đề xuất trên đây nhằm giúp đội ngũ học viên trong Quân đội định hướng các chuẩn giá trị đúng đắn dựa trên nền tảng nghiên cứu lý luận và điều tra thực tiễn. Những đề xuất này được thể hiện trên cả 4 bình diện: bản thân học viên, gia đình, các học viện, nhà trường quân đội và xã hội. Đối với bản thân học viên cần phát huy năng lực tự ý thức, tự giáo dục bản thân cũng như không ngừng nâng cao trình độ tri thức để có được định hướng giá trị đúng đắn. Đối với gia đình thì công tác giáo dục gia đình với nội dung, phong cách giáo dục của cha mẹ có ảnh hưởng mạnh mẽ đến định hướng chuẩn giá trị của học viên. Bên cạnh đó vai trò quan trọng của các học viện, nhà trường hay nói cụ thể hơn là đơn vị học viên trong giáo dục nhân cách, đạo đức và định hướng chuẩn giá trị là không thể phủ nhận. Các học viện, nhà trường cần xác định rõ sự cần thiết của việc giáo dục định hướng các chuẩn giá trị cho học viên như là một bộ phận của quá trình giáo dục nhân cách, giáo dục đạo đức và xây dựng, đổi mới nội dung, phương pháp giáo dục định hướng các chuẩn giá trị phù hợp với tâm lí học viên. Môi trường lớn xã hội cũng ảnh hưởng đến định hướng giá trị của học viên không nhỏ. Các cơ quan chức năng đảm bảo môi trường sống an toàn, lành mạnh, giàu tính giáo dục cho học viên dưới nhiều hình thức khác nhau cũng như tiến tới xây dựng chương trình giáo dục định hướng các chuẩn giá trị trong toàn quân.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Ðảng Cộng sản Việt Nam (2021), Văn kiện Ðại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Hà Nội, NXB CTQG ST, tập 1, tr.143.

2. Định hướng giá trị nhân cách đội ngũ sĩ quan trẻ trong QĐND Việt Nam hiện nay - Tổng cục Chính trị, NXB Quân đội nhân dân, Hà Nội, 2002.

3. Nguyễn Quang Uẩn (1995), Nguyễn Thạc, Mạc Văn Trang, Giá trị - Định hướng giá trị  nhân cách và giáo dục giá trị, Chương trình Khoa học công nghệ cấp nhà nước KX-07, Hà Nội.

4. Trần Ngọc Thêm (2016), Hệ giá trị Việt Nam từ truyền thống đến hiện đại và con đường tới tương lai, NXB Văn hóa - Văn nghệ, tr.433.

5. Trần Ngọc Thêm (2017), Hệ giá trị Việt Nam trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế, NXB CTQG ST, 2018, tr.465.

Vương Trọng Phú, Nguyễn Minh Hiếu, Vũ Kim Khánh, Nguyễn Vân Phúc - Học viện Quân y